Αν σταματήσω να καπνίζω, θα παχύνω;

Έγκυρη ιατρική ενημέρωση για όλους!

Η άποψη ότι το κάπνισμα βοηθάει στον έλεγχο του σωματικού βάρους είναι γενικευμένη και δημοφιλής ανάμεσα σε καπνιστές και μη εδώ και πολλά χρόνια.

Οι καπνοβιομηχανίες στα χρόνια του μεσοπόλεμου πρότειναν στις διαφημίσεις τους κάποιος να προτιμήσει ένα τσιγάρο αντί για ένα γλυκό. Για πολλούς καπνιστές η πιθανότητα της αύξησης του βάρους μπορεί να λειτουργήσει σαν ανασταλτικός παράγοντας στο να αποφασίσει τη διακοπή του καπνίσματος. Αν εξετάσουμε το θέμα από την πλευρά της δημόσιας υγείας θα δούμε με βεβαιότητα ότι η μείωση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας που σχετίζονται με τη διακοπή του καπνίσματος, είναι πολύ σημαντικότερη από τους κινδύνους για την υγεία που συνδέονται με την αύξηση του σωματικού βάρους μετά τη διακοπή.

Παρ’όλα αυτά, η αύξηση του σωματικού βάρους μπορεί να μειώσει μερικά από τα οφέλη για την υγεία που προκύπτουν από την διακοπή του καπνίσματος. Για παράδειγμα, αύξηση του σωματικού βάρους μετά τη διακοπή του καπνίσματος συμβάλλει στον αυξημένο κίνδυνο για διαβήτη τύπου ΙΙ και αύξηση της αρτηριακής πίεσης καθώς επίσης μειώνει την βελτίωση της πνευμονικής λειτουργίας που παρέχει η εγκατάλειψη του καπνίσματος.

Οι περισσότεροι καπνιστές, ειδικότερα οι άνδρες, αποφασίζουν την διακοπή του καπνίσματος στην μέση ηλικία και ιδιαίτερα στις ηλικίες 45-64 ετών. Το 44% των υπέρβαρων ανδρών και το 48% των παχύσαρκων ανδρών είναι πρώην καπνιστές, ενώ το 27% των υπέρβαρων γυναικών και το 27% των παχύσαρκων γυναικών είναι πρώην καπνίστριες.

Η μεγιστοποίηση της ωφέλειας που φέρνει στην υγεία η διακοπή του καπνίσματος απαιτεί μεγαλύτερη κατανόηση της συμπεριφοράς και των βιολογικών σχέσεων μεταξύ του καπνίσματος και τις διατροφικών συνήθειών, ώστε να αποφευχθεί αύξηση του σωματικού βάρους μετά τη διακοπή του καπνίσματος.

Η πραγματικότητα είναι ότι όντως οι καπνιστές που εγκαταλείπουν την συνήθεια τους παίρνουν κατά μέσο όρο από 3,5 – 7 kg μέσα στα επόμενα 8 έτη, πράγμα που σημαίνει ότι το κάπνισμα όντως επιδρά στην διατήρηση του σωματικού βάρους ειδικότερα στους καπνιστές που ήταν υπέρβαροι ή και παχύσαρκοι πριν το κόψουν. Οι μηχανισμοί μέσω των οποίων το κάπνισμα συντελεί στον περιορισμό του σωματικού βάρος είναι πολύπλοκοι και ελλιπώς ξεκαθαρισμένοι. Οι περισσότερες από τις επιδράσεις του καπνίσματος στο βάρος του σώματος οφείλονται στην δράση της ίδιας της νικοτίνης, αν και το κάπνισμα ενός τσιγάρου μπορεί επίσης να χρησιμεύσει ως εναλλακτική λύση έναντι της ανάγκης για φαγητό, με αποτέλεσμα την μειωμένη πρόσληψη τροφής. Η διατήρηση του σωματικού βάρους καθορίζεται από την ισορροπία μεταξύ της θερμιδικής πρόσληψης μέσω της τροφής και την καθημερινή κατανάλωση ενέργειας.

Η καθημερινή κατανάλωση ενέργειας που έχει το σώμα μας καθορίζεται από τον μεταβολικό ρυθμό ηρεμίας δηλαδή το πόσες θερμίδες καταναλώνουμε χωρίς δραστηριότητα, αυτές που καταναλώνουμε λόγω κάποιας σωματικής δραστηριότητας και αυτές που χρειάζεται η ίδια η τροφή για να «καεί» και λέγονται θερμική επίδραση της τροφής.
Η νικοτίνη μειώνει το σωματικό βάρος αυξάνοντας τον μεταβολικό ρυθμό ηρεμίας και μειώνοντας την ανάγκη για πρόσληψη τροφής που έχει σαν συνέπεια ο αυξημένος μεταβολικός ρυθμός ηρεμίας.

Με λίγα λόγια το τσιγάρο λειτουργεί μέσω της νικοτίνης σαν τα φάρμακo κατά της πρόσληψης βάρους ακόμα και σε βιοχημικό επίπεδο. Όπως και πολλά φάρμακα κατά της παχυσαρκίας, η νικοτίνη είναι ένας συμπαθητικομιμητικός παράγοντας.

Τα συμπαθητικομιμητικά φάρμακα αυξάνουν την κατανάλωση ενέργειας μέσω της δράσης στους περιφερειακούς ιστούς και μέσω της ρύθμισης του μεταβολισμού στον εγκέφαλο. Η νικοτίνη προάγει την τοπική απελευθέρωση της νορεπινεφρίνης μέσα στους ιστούς του σώματος και στην συστηματική απελευθέρωση της αδρεναλίνης από τα επινεφρίδια.

Η νικοτίνη αυξάνει την θερμογένεση στο λιπώδη ιστό, εν μέρει μέσω της αύξηση της λιπόλυσης, και αυξάνει την κατανάλωση ενέργειας στους καπνιστές περίπου κατά 10% δηλαδή προκαλεί αύξηση του συνολικού μεταβολικού ρυθμού που αντιστοιχεί περίπου σε δαπάνη 200 kcal ανά 24 ώρες. Μπορεί κάτι τέτοιο να μην δείχνει σημαντικό ωστόσο, υποθέτοντας ότι δεν υπάρχει καμία αλλαγή στη θερμιδική πρόσληψη, αυτή η αύξηση της ενεργειακής δαπάνης που προκαλείται από τη νικοτίνη μπορεί να προκαλέσει την απώλεια 10 kg σωματικού βάρους σε ένα έτος.

Η νικοτίνη έχει πολλές πιθανές επιδράσεις στο κεντρικό νευρικό σύστημα ρύθμισης της κατανάλωσης και των δαπανών ενέργειας.

Η ρύθμιση της διατροφικής συμπεριφοράς και του μεταβολικού ρυθμό από τον εγκέφαλο συμβαίνει στον υποθάλαμο, εκεί επιδρούν τα περιφερικά σήματα κορεσμού που προκαλεί η λήψη τροφής καθώς και οι αισθητικές, συναισθηματικές επιρροές που σχετίζονται με την πρόσληψη τροφής.

Η λεπτίνη είναι μια ορμόνη που απελευθερώνεται από το λιπώδη ιστό σε αναλογία με το ποσό της λιπώδους μάζας του σώματος.Αυτή ενεργεί κεντρικά για να καταστείλει την ροπή για πρόσληψη τροφής και την ένταση του μεταβολικού ρυθμού.

Μελέτες που συγκρίνουν τα επίπεδα λεπτίνης στους καπνιστές με τους μη καπνιστές παρουσιάζουν αντικρουόμενα αποτελέσματα αλλά έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η νικοτίνη μπορεί να αυξήσει τις επιδράσεις της λεπτίνης στον εγκέφαλο και να δώσει το σήμα ότι χρειαζόμαστε λιγότερη τροφή.

Η μεγαλύτερη αύξηση του βάρους μετά την διακοπή του καπνίσματος γίνεται το πρώτο δίμηνο αλλά συνεχίζεται με ένα χαμηλότερο ρυθμό και για τους επόμενους 6-7 μήνες .Οι περισσότεροι απ όσους σταματούν το κάπνισμα αυξάνουν το βάρος τους περίπου 4-5 kg κατά τον πρώτο χρόνο της διακοπής ενώ το 13% φτάνει σε αύξηση 10kg κατά μέσο όρο.Η αύξηση του βάρους δεν όφειλεται βέβαια μόνο στην έλλειψη της νικοτίνης που επιφέρει όπως προαναφέραμε μείωση κατά 200kcal/24h στις ενεργειακές μας ανάγκες αλλά και στην αύξηση κατανάλωσης τροφής που παρατηρείται συυνήθως.Οι πρώην καπνιστές κατά μέσο προσλαμβάνουν το πρώτο τρίμηνο μετά το «κόψιμο» περίπου 225kcal/24h παραπάνω απ όσες προσλάμβαναν όταν κάπνιζαν.Η τροφή λειτουργεί σαν υποκατάστατο έναντι του εκλιπόντος τσιγάρου και ταυτόχρονα σαν μια «αμοιβή» που τα καταφέρνουν και δεν καπνίζουν.

Ο πρώην καπνιστής λοιπόν έχει να αντιμετωπίσει μια συνολική υπέρβαση του ισοζυγίου ενέργειας κατά 425 kcal/24h μετά το σταμάτημα αυτής της συνήθειας πράγμα που σημαίνει ότι αν δεν θέλει να πάρει βάρος πρέπει να αυξήσει το ξόδεμα ενέργειας του σώματος του κατά τουλάχιστον 20% δηλαδή να προσθέσει άσκηση στην ζωή του τουλάχιστον για 50 λεπτά ημερησίως. Κάτι τέτοιο μπορεί να είναι η ποδηλασία, το τρέξιμο, τα ομαδικά αθλήματα, η κολύμβηση και γενικά όποια δραστηριότητα περιλαμβάνει κάποια έντονη άσκηση, πάντα αφού συμβουλευθεί κάποιο γιατρό και βεβαιωθεί ότι είναι ικανός για κάτι τέτοιο.

Ωφέλιμο επίσης θα ήταν να προσπαθήσει τις στιγμές που λόγω της έλλειψης του τσιγάρου οδηγείται στην λήψη φαγητού να μην καταναλώνει ζαχαρούχα και αλμυρά snacks και γλυκά αλλά φρούτα και λαχανικά.

Πάντα βέβαια πρέπει να είναι κατανοητό ότι τα κιλά μπορεί κάποιος έστω και με προσπάθεια να τα ξεφορτωθεί ενώ οι ασθένειες που προκαλεί το κάπνισμα είναι πάντα μοιραίες και τραγικές για την ζωή του ατόμου και την οικογένεια του.

Σωτήρης Ηλιόπουλος
κλινικός διατροφολόγος – διαιτολόγος

http://freepen.gr/epikairotita/1407/Για παραπάνω πληροφορίες: