Οι πολέμιοι του πλασίμπο επισημαίνουν ότι είναι ανήθικο να ψεύδεται ο γιατρός στον ασθενή λέγοντάς του ότι λαμβάνει θεραπεία, αφού αυτό μπορεί να βλάψει ανεπανόρθωτα τη μεταξύ τους σχέση, ενώ οι υπέρμαχοι επισημαίνουν ότι η μέθοδος λειτουργεί πολύ καλύτερα στην καθημερινή ιατρική πρακτική λόγω της διαπροσωπικής σχέσης μεταξύ γιατρού και ασθενούς

Η διαδικασία της αυτοΐασης είναι μία από τις πιο μυστηριώδεις λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος και δεν έχει εξηγηθεί επαρκώς από την επιστήμη. Δεν προκαλεί, λοιπόν, εντύπωση ο έντονος διάλογος για τα υπέρ και τα κατά του πλασίμπο (placebo) ο οποίος διεξάγεται εδώ και δεκαετίες μεταξύ των μελών της επιστημονικής κοινότητας.

Το πλασίμπο, το οποίο ως όρος προέρχεται από τα λατινικά και σημαίνει «θα ευχαριστήσω», είναι η βελτίωση των συμπτωμάτων ενός ασθενούς η οποία επιτυγχάνεται από μια εικονική, αδρανή και ουδέτερη θεραπευτική προσέγγιση μόνο και μόνο επειδή αυτός πιστεύει ότι θα γίνει καλά. Οι εξηγήσεις για τη δράση του είναι πολλές, αλλά απολύτως επαρκής επιστημονική τεκμηρίωση δεν έχει υπάρξει. Αρκετοί υποστηρίζουν ότι με τη χορήγησή του ο οργανισμός απελευθερώνει ενδογενή οπιούχα που καταπολεμούν τον πόνο, ενώ άλλοι μελετητές εκτιμούν ότι ενεργοποιούνται περιοχές του εγκεφάλου όπως ο αμυγδαλωτός πυρήνας που συνδέονται με τα αισθήματα της ανταμοιβής και της απόλαυσης.

Τα φάρμακα πλασίμπο χορηγούνται τις περισσότερες φορές κατά τη διάρκεια των κλινικών δοκιμών των φαρμάκων. Οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε δύο ομάδες. Η μία λαμβάνει το κανονικό φάρμακο. Η άλλη λαμβάνει μια ουδέτερη ουσία, όπως χάπια από ζάχαρη, που μοιάζει στην εμφάνιση και τη γεύση με το φάρμακο που δοκιμάζεται. Ολοι οι ασθενείς γνωρίζουν ότι λαμβάνουν μέρος σε έρευνα για ένα νέο φάρμακο ενώ και οι δύο ομάδες πιστεύουν ότι παίρνουν κανονική θεραπεία.

Για να μην επηρεαστεί το αποτέλεσμα των δοκιμών, ούτε οι γιατροί γνωρίζουν ποια είναι η ομάδα στην οποία χορηγείται το πλασίμπο. Τα αποτελέσματα των ερευνών είναι πολύ σημαντικά, γιατί το κανονικό φάρμακο πρέπει να έχει πιο ισχυρή δράση από το πλασίμπο για να πάρει άδεια. Αυτό δεν είναι πάντα εύκολο, αφού οι ομάδες του πλασίμπο εμφανίζουν σχεδόν πάντα βελτίωση.

Τις περισσότερες φορές η θετική δράση του πλασίμπο ποικίλλει ανάλογα με τη χώρα και τον πολιτισμό και σχετίζεται άμεσα με την εμπιστοσύνη που έχει ένας λαός στους γιατρούς του. Για παράδειγμα, το ποσοστό επιτυχίας των πλασίμπο για τους πόνους του έλκους ήταν 70% στη Γερμανία ενώ δεν ξεπέρασε το 7% στη Βραζιλία. Στην πραγματικότητα, το ζήτημα του πλασίμπο είναι και μια φιλοσοφική σύγκρουση δύο κόσμων. Οι πολέμιοι του πλασίμπο επισημαίνουν ότι είναι ανήθικο να ψεύδεται ο γιατρός στον ασθενή λέγοντάς του ότι λαμβάνει θεραπεία, αφού αυτό μπορεί να βλάψει ανεπανόρθωτα τη μεταξύ τους σχέση και επιπλέον να καθυστερήσει τη διάγνωση και θεραπεία του πραγματικού προβλήματος.

Οι υπέρμαχοι του πλασίμπο επισημαίνουν, από την πλευρά τους, ότι η μέθοδος λειτουργεί πολύ καλύτερα στην καθημερινή ιατρική πρακτική λόγω της διαπροσωπικής σχέσης μεταξύ γιατρού και ασθενούς. Θεωρούν μάλιστα ότι ακριβώς λόγω αυτής της σχέσης τα αποτελέσματα είναι καλύτερα από ό,τι στις απρόσωπες κλινικές μελέτες. Επισημαίνουν επίσης ότι η έλλειψη γνώσης για τους λόγους που κάνουν επιτυχημένη μια μέθοδο δεν σημαίνει ότι αυτή πρέπει να σταματήσει να χρησιμοποιείται.

Οπως φαίνεται, πάντως, ο επιστημονικός διάλογος για το αν τα εικονικά φάρμακα μπορούν πραγματικά να βοηθήσουν τους ασθενείς δεν πρόκειται να σταματήσει σύντομα. Αυτό μπορεί να συμπεράνει κανείς διαβάζοντας τα αποτελέσματα μελέτης που διεξήχθη από τον καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ Τεντ Κάπτσουκ. Η ομάδα των ερευνητών διαπίστωσε ότι τα πλασίμπο μπορούν να βοηθήσουν τον ασθενή να νιώσει καλύτερα ακόμα και αν γνωρίζει ότι του έχει χορηγηθεί ζάχαρη και όχι κάποια φαρμακευτική ουσία.

Το 60% μιας ομάδας 80 ασθενών που έπασχε από σύνδρομο του ερεθισμένου εντέρου ανέφεραν ότι ένιωσαν καλύτερα όταν τους χορηγήθηκαν δύο δόσεις πλασίμπο επί τρεις εβδομάδες. Οι ασθενείς ανέφεραν ότι τα συμπτώματά τους υποχώρησαν σημαντικά και παρουσίασαν βελτίωση αντίστοιχη με αυτήν που θα είχαν αν έπαιρναν κανονικά φάρμακα.

Πρέπει να επισημανθεί ότι εκτός από το πλασίμπο υπάρχει και το νοσίμπο (nocebo), που είναι το ακριβώς αντίθετο. Στα λατινικά σημαίνει «θα βλάψω» και είναι το φαινόμενο όπου τα συμπτώματα της πάθησης χειροτερεύουν όταν ο ασθενής δυσπιστεί σε μια θεραπεία που είναι το ίδιο εικονική.

• Τις περισσό­τερες φορές η θετική δράση του πλασίμπο ποικίλλει ανάλογα με τη χώρα και τον πολιτισμό και σχετίζεται άμεσα με την εμπιστοσύνη που έχει ένας λαός στους γιατρούς του.