Με τον όρο διεκδίκηση τι σας έρχεται πρώτα στο μυαλό;Θυμάστε πότε ήταν η τελευταία φορά που διεκδικήσατε; Και αν ναι, τι;
«Διεκδίκησα ..» θέση, τίτλο, άνθρωπο, τα θέλω μου-επιθυμίες, χώρο, χρόνο, δικαίωμα, πράγματα, στιγμές. Κάποιες από τις απαντήσεις αυτές, ωστόσο, δεν θα σας τις δώσουν πιθανόν άτομα που εμφανίζουν διατροφικές διαταραχές

διότι η διεκδικητικότητα όπως περιγράφουν είναι «..στον πάτο και ακόμα παρακάτω», «κάτι που ψάχνω να το βρω ακόμα» ή «μια λέξη που δεν υπάρχει στο λεξιλόγιο μου».
Οι Behar, Manzo and Casanova (2006) επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα προηγούμενης μελέτης [Williams, Chamove, & Millar, 1990] ότι η χαμηλή διεκδικητικότητα αποτελεί ένα σημαντικό χαρακτηριστικό σε ασθενείς με διατροφικές διαταραχές τονίζοντας περαιτέρω ότι μπορεί να διαιωνίζει τα συμπτώματα ή να επιδεινώσει τα αποτελέσματά τους. Οι ίδιοι υποστηρίζουν ότι η χαμηλή διεκδικητικότητα [αυτοπεποίθηση] μπορεί να θεωρηθεί ως προγνωστικός παράγοντας για την ανάπτυξη μιας διατροφικής διαταραχής τονίζοντας το στοιχείο της πρόληψης σε προγράμματα παρέμβασης.

Τι είναι η διεκδικητικότητα και τι διεκδικούμε;
Η διεκδικητικότητα αναφέρεται στη δυνατότητα μου να εκφράσω τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις ανάγκες μου [τα «θέλω» μου] καθώς και να βάλω τα όρια μου χωρίς να νιώθω τύψεις για αυτό που κάνω. Κοινώς να διεκδικώ τα δικαιώματά μου χωρίς να καταπατώ τα δικαιώματα των άλλων. Για να γίνει κάτι τέτοιο πρωτίστως χρειάζεται να γνωρίζω τα δικαιώματά μου αλλά και να γνωρίζω και να αναγνωρίζω τον εσωτερικό μου κόσμο [σκέψεις, συναισθήματα, ‘θέλω’].
Δυσκολίες στην αναγνώριση και κυρίως στην έκφραση των συναισθημάτων εμφανίζουν τα άτομα με διατροφικές διαταραχές για αυτό και πολύ συχνά οι συμπεριφορές και τα συμπτώματα που εκδηλώνουν είναι ο δικός τους τρόπος να δείξουν στους άλλους ότι κάτι τους συμβαίνει.

Αυτό που μπορεί να εκφράσουν λεκτικά ή μη είναι «αφήστε με ήσυχη» ή «θέλω να φύγω και να εξαφανιστώ από όλους και από όλα». Το τσιμπολόγημα, τα υπερφαγικά επεισόδια, η υπεργυμναστική, η συνεχής ενασχόληση με τις θερμίδες και η προσπάθεια περιορισμού αυτών καθώς και η χρήση εκκαθαριστικών μεθόδων είναι οι μαθημένοι [και ασφαλείς κατά τα ίδια άτομα] τρόποι τους να διαχειρίζονται τα συναισθήματα τους. Χαρακτηριστικά συναισθήματα είναι αυτά του έντονου θυμού «δεν με καταλαβαίνει κανένας» ή της παραμέλησης του εαυτού τους και των αναγκών τους διότι «προτεραιότητα έχουν πάντα ή πρώτα οι άλλοι».

Αυτό το κενό προσπαθεί να καλύψει και η ενίσχυση της διεκδικητικότητας των ατόμων με διατροφική διαταραχή. Η ενίσχυση ης διεκδικητικότητας, όπως υποστηρίζουν και διάφορες έρευνες, βοηθά στην καλύτερη διαχείριση των συναισθημάτων [του άγχους και του θυμού που αναφέρονται πιο συχνά], στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης καθώς και στην ευζωία.

Χρειάζεται να προσέξουμε αν διεκδικούμε τι διεκδικούμε και με ποιο τρόπο. Φανταστείτε ότι η διεκδικητικότητα βρίσκεται ανάμεσα σε δυο πόλους τον έναν της απάθειας/παθητικότητας και τον άλλον της επιθετικότητας. Οι δυο πόλοι συνιστούν και τα δυο άκρα της διεκδικητικής συμπεριφοράς στους οποίους πολλές φορές καταφεύγουμε συνειδητά ή ασυνείδητα.

Η απάθεια/παθητικότητα παρατηρείται όταν το άτομο αναγνωρίζει τα δικαιώματα και τις ανάγκες των άλλων παραγκωνίζοντας τις δικές του αποδυναμώνοντας έτσι τα όρια του. Η επιθετικότητα εμφανίζεται όταν το άτομο αναγνωρίζει [και διεκδικεί] τα δικαιώματα και τις ανάγκες του παραγκωνίζοντας αυτά των άλλων ή παραβιάζοντας τα όρια των άλλων. Η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι αυτόν που τον χαρακτηρίζει η παθητικότητα δυσκολεύεται να πει «όχι» ενώ αυτόν που τον χαρακτηρίζει η επιθετικότητα δυσκολεύεται να δεχθεί το «όχι». Το άτομο που εμφανίζει διεκδικητική συμπεριφορά λέει ή δέχεται το «όχι σε συνάφεια με την περίσταση.

Tips διεκδικητικής συμπεριφοράς

• εκφράζω αυτό που νιώθω ήρεμα, κοιτώντας το άλλο άτομο στα μάτια χωρίς τύψεις και χωρίς να ‘απολογούμαι’ για αυτό που νιώθω
• κάνω νοερή πρόβα αυτού που θέλω να πω [προβάρω στη φαντασία το πιθανό σκηνικό, τις ενδεχόμενες δυσκολίες και τη δική μου στάση σε όλο αυτό]
• λέω ΟΧΙ [δεν με αγαπάει/αποδέχεται ο άλλος περισσότερο όταν του λέω συνέχεια ‘ναι’]
• είμαι ευθύς χρησιμοποιώντας δηλώσεις ή σε πρώτο πρόσωπο «Εγώ»  παρά σε β’ ή γ’ πρόσωπο
  για παράδειγμα, «νιώθω ότι με αγνοείς όταν προσπαθώ να σου πω κάτι και εσύ διαβάζεις εφημερίδα» παρά «δεν με ακούς – δεν μου δίνεις σημασία» ή «διαφωνώ μαζί σου» παρά «κάνεις λάθος»
• είμαι ξεκάθαρος/η, σαφής και συγκεκριμένος/η σε αυτό που θέλω
• συζητάω με τον άλλο όταν δεν είναι θυμωμένος αποφεύγοντας αρνητικές εκφράσεις ή χαρακτηρισμούς
•  ‘επανάληψη μήτηρ πάσης μαθήσεως’ που σημαίνει επαναλαμβάνω αυτό που έχω ζητήσει ή αυτό που νιώθω αν θεωρώ ότι ο άλλος δεν ή κάνει πως δεν με άκουσε
• ακούω τον άλλο προσεκτικά και συμβιβάζομαι εκεί που φαίνεται βοηθητικό

Η εκπαίδευση στη διεκδικητικότητα βοηθά τα άτομα να αποκτούν τον έλεγχο της ζωής τους με άλλους τρόπους εκτός του φαγητού και να έχουν επιλογές. Άλλωστε, «είμαστε οι επιλογές μας».

Ευφροσύνη Μήτσιου - Ψυχολόγος
Msc. Σχολική – Εξελικτική Α.Π.Θ.
Master Practitioner in Eating Disorders and Obesity
Επιστημονική Συνεργάτης Κέντρου Εκπαίδευσης και Αντιμετώπισης Διατροφικών Διαταραχών (ΚΕΑΔΔ)
[email protected]

Πηγές
Eating disorders, perceived control, assertiveness and hostility. 1990. Williams, G.J., Chamove, A.S., & Millar, H.R. Br J Clin Psychol., Sep.29 (Pt 3), 327-335.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2252948
Lack of assertiveness in patients with eating disorders. 2006. Behar, A.R, Manzo, G.R., & Casanova, Z.D. Rev Med Chil., Mar.134(3), 312-319.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16676103
http://www.eatingdisordersreview.com

e-psychology