Τι είναι το “Σύνδρομο Στοκχόλμης”: Όταν το θύμα αγαπάει τον θύτη του;

Όλοι έχουμε ακούσει κατά καιρούς για το περίφημο “Σύνδρομο της Στοκχόλμης” Τι ακριβώς είναι αυτή η κατάσταση, πότε και πως εμφανίζεται; Γιατί το θύμα φτάνει σε σημείο να ενδιαφέρεται ή και να αγαπάει τον θύτη του, ενώ θα έπρεπε κανονικά να τον μισεί; Στο επιστημονικό κείμενο που θα διαβάσετε θα ενημερωθείτε πλήρως για το Σύνδρομο της Στοκχόλμης, θα βρείτε παραδείγματα όπου οι όμηροι μιας αεροπειρατείας, αγάπησαν τους δεσμώτες τους, καθώς και άλλες περιπτώσεις. 

Του Εμμανουήλ Πολυζόπουλου

Ψυχίατρου – Ψυχοθεραπευτή

Το Σύνδρομο της Στοκχόλμης είναι μια σύνθετη ψυχολογική κατάσταση κατά την οποία ο όμηρος αρχίζει και τρέφει συναισθήματα συμπάθειας ή/και αγάπης προς τους απαγωγείς του. Το σύνδρομο πήρε το όνομά του μετά από μια ληστεία τράπεζας στη Στοκχόλμη της Σουηδίας το 1973. Είναι ένα παράδειγμα αμυντικού μηχανισμού, στο οποίο το άτομο αναπτύσσει συναισθηματική προσκόλληση με το πλησιέστερο ισχυρό ενήλικα – το θύμα επιλέγει να παραμείνει πιστός στο θύτη του.

Οι άνθρωποι που πάσχουν από το σύνδρομο της Στοκχόλμης έχουν συμπτώματα παρόμοια με τους ανθρώπους που υποφέρουν από διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), όπως εφιάλτες, δυσκολία συγκέντρωσης, σύγχυση, αυξημένη δυσπιστία, και δυσάρεστες αναδρομές στο παρελθόν.

Σήμερα οι αναφορές στο Σύνδρομο της Στοκχόλμης έχουν επεκταθεί πέρα από τις γνωστές περιπτώσεις θυμάτων απαγωγών ή ομηρίας. Έτσι, χαρακτηριστικά αυτού του Συνδρόμου βλέπουμε ακόμα και σε περιπτώσεις αρρωστημένης σχέσης συζύγων, «ανεξήγητες» σχέσεις που δημιουργούνται με κοινούς εκβιαστές, με εμπόρους ναρκωτικών, ή ακόμα και σε περιπτώσεις με πρωταγωνιστές πόρνες και τους προαγωγούς τους κλπ. Ακόμα και στην σύγχρονη πολιτικο-οικονομική ιστορία της Ελλάδας, κάποιοι οικονομικοί αναλυτές θα κάνουν συγκρίσεις με την ψυχοπαθολογία που αναπτύσσεται στο Σύνδρομο της Στοκχόλμης.

Τα συστατικά και η εξέλιξη του συνδρόμου της Στοκχόλμης

Τα κοινά συμπτώματα περιλαμβάνουν:

- Το Θύμα έχει θετικά συναισθήματα προς το θύτη

- Το Θύμα έχει αρνητικά συναισθήματα προς την οικογένεια, τους φίλους του, ή τις Αρχές

- Ο Θύτης αναπτύσσει θετικά συναισθήματα προς το Θύμα

- Το Θύμα υποστηρίζει ή βοηθά το Θύτη

Τα στάδια στην εξέλιξη του συνδρόμου περιλαμβάνουν:

Το θύμα αποσυνδέεται από το τεράστιο προσωπικό άγχος επιβίωσης που βιώνει, εξαιτίας της τρομοκρατίας που εξασκεί ο θύτης. Το θύμα αρχίζει να συμφωνεί με τις απόψεις και θέσεις του θύτη και υιοθετεί ορισμένες πτυχές της δικής του προσωπικότητας. Με τον τρόπο αυτό, το θύμα αρχίζει να μαθαίνει πώς να κατευνάσει και να ευχαριστήσει τον θύτη, ώστε να διασφαλίσει ευνοϊκή μεταχείριση. Μετά από λίγο το θύμα αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι ο θύτης του έχει όμοια ανθρώπινα χαρακτηριστικά όπως όλοι οι άλλοι άνθρωποι που γνωρίζει. Σε αυτό το σημείο το θύμα θα αρχίσει να βλέπει το θύτη του ως μικρότερη απειλή. Μερικά θύματα μπορούν να μοιράζονται ακόμη και προσωπικές πληροφορίες σε μια προσπάθεια να εγκαταστήσουν δεσμό με τον θύτη τους και να προκαλέσουν τον οίκτο του. Αυτός ο εγκαθιστάμενος δεσμός, προκαλεί με τη σειρά του αντικρουόμενα συναισθήματα (π.χ., οργή και οίκτο) και παράλογη ανησυχία για την κατάσταση του θύτη. Το θύμα μπορεί να αγνοήσει ακόμη και τις δικές του ανάγκες.

Μόλις το τραυματικό συμβάν λήξει, ωστόσο, το θύμα δυσκολεύεται να αποκαταστήσει τον συναισθηματικό του κόσμο και να απομονώσει / απορρίψει τα θετικά συναισθήματα που του έχουν ήδη δημιουργηθεί για τον θύτη του.

Τέσσερις συνθήκες είναι παρούσες ως θεμέλιο για την ανάπτυξη του Συνδρόμου της Στοχόλμης:

1.- Αντιληπτή ή πραγματική απειλή για την σωματική ή ψυχολογική ακεραιότητα του ατόμου και η ισχυρή πεποίθηση ότι ο δράστης θα πραγματοποιήσει τις απειλές του. Σε αυτό περιλαμβάνονται:

- Διαβεβαιώσεις του Θύτη προς το Θύμα ότι μόνο η συνεργασία του τελευταίου θα εξασφαλίσει την ακεραιότητα του ίδιου, της οικογένειας του ή των φίλων του.

- Ο Θύτης αναφέρει ιστορίες ή διηγήσεις Βίας, στις οποίες υπήρξε πρωταγωνιστής για να υπενθυμίσει στο θύμα ότι οι συνέπειες είναι σίγουρες εάν δεν συνεργαστεί.

- Μπορεί να είναι πράγματι γνωστό κάποιο ιστορικό Βίας, που οδηγεί το θύμα να πιστεύει ότι θα μπορούσε να είναι ένας επόμενος στόχος.

2.- Επίδειξη μιας μικρής καλοσύνης ή κάποιων υποχωρήσεων από τον θύτη προς το θύμα.

- Σε ορισμένες περιπτώσεις, μικρές χειρονομίες «καλοσύνης», όπως το να επιτρέψει ο δράστης στο θύμα μια επίσκεψη στο μπάνιο ή την παροχή τροφής / νερού είναι αρκετό για να αλλάξει την αντίληψη του θύματος προς τον θύτη.

- Άλλες φορές πάλι, ένα δώρο (συνήθως παρέχεται μετά από ένα επεισόδιο κακοποίησης), μπορεί να θεωρηθεί ως απόδειξη ότι ο δράστης δεν είναι “τόσο κακός.”

3.- Το Θύμα απογυμνώνεται από το να έχει άλλες εναλλακτικές.

Τα θύματα έχουν την αίσθηση ότι είναι πάντα υπό στενή παρακολούθηση και εποπτεία. Για την επιβίωσή τους, αρχίζουν να υιοθετούν την οπτική του θύτη τους. Αυτή η ανάγκη επιβίωσης και η ταύτιση με τον Θύτη, μπορεί να γίνει τόσο έντονη που το θύμα αναπτύσσει θυμό προς εκείνους που προσπαθούν να βοηθήσουν.

Σε σοβαρές περιπτώσεις του Συνδρόμου της Στοκχόλμης το θύμα μπορεί να αισθάνεται ότι η επικίνδυνη κατάσταση που βιώνουν οφείλεται σε δικό τους σφάλμα.

4.- Σαφής και αντικειμενική αδυναμία να ξεφύγουν από την κατάσταση:

Τα θύματα μπορεί να έχουν οικονομικές υποχρεώσεις, δυσβάστακτο χρέος, ή αστάθεια στην ζωή τους, σε σημείο που δεν μπορούν να επιβιώσουν μόνα τους.

Ο δράστης μπορεί να χρησιμοποιεί απειλές συμπεριλαμβανομένης της αρπαγής των παιδιών, δημόσια έκθεση, ή συνεχών παρενοχλήσεων, που το θύμα θα βιώσει πολύ απειλητικές για την ύπαρξη του.

Πώς να βοηθήσετε: Τι πρέπει να κάνετε και τι να μην κάνετε:

Αν και κάθε περίπτωση είναι διαφορετική, υπάρχουν γενικές κατευθυντήριες γραμμές στο πώς να αναγνωρίσετε αν κάποιος δικός σας πάσχει από το σύνδρομο της Στοκχόλμης:

- Στο Θύμα προφανώς έχει δοθεί μια «επιλογή» – ή την αρρωστημένη «σχέση» με τον Θύτη του ή την σχέση με την οικογένεια του. Επειδή το θύμα τελικώς πιστεύει ότι η επιλογή της οικογένειας θα οδηγήσει σε αρνητικές συνέπειες, η οικογένεια έρχεται πάντα δεύτερη.

- Το θύμα μιας τέτοιας κατάστασης είναι έτοιμο να πει ότι η οικογένεια του προσπαθεί να καταστρέψει την υπέροχη “σχέση” που έχει με τον θύτη του. Θυμηθείτε: όσο περισσότερο πιέζουν ψυχολογικά το θύμα, τόσο περισσότερο θα είναι έκδηλη αυτή η αντίδραση του θύματος.

- Ο στόχος σας είναι να παραμείνετε σε επαφή με το θύμα κατά τη διάρκεια της κατάστασης που το άτομο βιώνει. Κρατήστε σύντομη επαφή και στο “παραδοσιακό” ύφος, όπως αναφορές σε διακοπές, γενέθλια και άλλα καθημερινά.

- Πολύ σημαντική είναι η στιγμή που το θύμα θα ζητήσει συμβουλές για την “σχέση” του με το θύτη. Πρέπει να ακούσετε πολύ προσεκτικά και χωρίς πανικό και άγχος και να διαβεβαιώσετε ότι είστε κοντά στους ανθρώπους αυτούς.

Εδώ είναι μερικές από τις πιο γνωστές περιπτώσεις του συνδρόμου της Στοκχόλμης.

Jan-Eric Olsson and Clark Olofsson (1973)

Ο όρος “Σύνδρομο της Στοκχόλμης” προήλθε από το περιστατικό της ληστείας μιας τράπεζας που ‘ελαβε χώρα στο Kreditbanken στην Στοκχόλμη της Σουηδίας, όταν δύο ένοπλοι άνδρες οι Jan-Eric Olsson και Clark Olofsson εισέβαλαν σε αυτήν (28/9/73) και κράτησαν ομήρους 4 υπαλλήλους (3 γυναίκες και 1 άνδρα) της τράπεζας για 6 ημέρες. Όταν η επιχείρηση διάσωσης ξεκίνησε την 6η ημέρα, οι όμηροι προσπάθησαν να βοηθήσουν τους απαγωγείς και να τους σώσουν. Προσπάθησαν να σώσουν τους απαγωγείς, ακόμη και όταν οι απαγωγείς είχαν πια παραδοθεί. Οι όμηροι, επίσης, προσπάθησαν να συλλέξουν χρήματα για τους απαγωγείς. Ένας από τους αιχμαλώτους, η Kristin Ehnemark έγινε φίλη του Clark Olofsson.

Patty Hearst ( 1974 )

Η Patty Hearst μια εκατομμυριούχος κληρονόμος, απήχθη από την οργάνωση Symbionese Liberation Army. Μετά από δύο μήνες αιχμαλωσίας, η Patty Hearst έγινε ενεργό μέλος της Οργάνωσης και συμμετείχε σε μια ληστεία. Η Hearst φυλακίστηκε για τις ενέργειές της. Αργότερα, ο Πρόεδρος Jimmy Carter μετέτρεψε την ποινή της και της δόθηκε προεδρική χάρη.

Colleen Stan ( 1977)

Η Colleen Stan κρατήθηκε αιχμάλωτη για επτά χρόνια σε ένα ξύλινο κουτί από τους Cameron και Janice Hooker. Αν και είχε κακοποιηθεί σεξουαλικά και βασανίστηκε, η Stan έμεινε μαζί τους και δεν απέδρασε ακόμα και όταν της δόθηκε η ευκαιρία. O Cameron ήταν τόσο σίγουρoς για την υπακοή της Collen που την συνόδεψε για να επισκεφτεί μια φορά την οικογένειά της!

Πτήση 847 της TWA από την Αθήνα ( 1985 )

Σιίτες εξτρεμιστές του Λιβάνου κατέλαβαν την πτήση 847 της TWA και οι όμηροι κρατούνται για 2 εβδομάδες. Οι αεροπειρατές κακοποίησαν και απείλησαν κάποιους επιβάτες. Ένας δύτης του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ σκοτώθηκε. Οι περισσότεροι από τους ομήρους δεν ανέπτυξαν το σύνδρομο της Στοκχόλμης, αλλά ορισμένοι επιβάτες έδειξε συμπάθεια προς τους αεροπειρατές.

Natascha Kampusch (1998)

Η Natascha Κάμπους ήταν ένα 10χρονο παιδί από την Αυστρία όταν απήχθη από τον Wolfgang Priklopil. Ξέφυγε από την αιχμαλωσία στην ηλικία των 18 ετών. Ανέπτυξε τα συμπτώματα του συνδρόμου της Στοκχόλμης μετά την αυτοκτονία του απαγωγέα της.

Shawn Hornbeck ( 2002 )

Ο Shawn Hornbeck ήταν 11 ετών όταν απήχθη από τον Michael J. Devlin. Ο Hornbeck κρατήθηκε από τον απαγωγέα της στο Μισούρι για τέσσερα χρόνια. Χρησιμοποιώντας το “Devlin” ως το επίθετό του, δεν επιδίωξε την επέμβαση της Αστυνομίας, αν και μίλησε στην αστυνομία δύο φορές πριν από τη διάσωση του το 2007.

Elizabeth Smart ( 2003 )

Ο Brian David και η σύζυγός του Wanda Barzee απήγαγαν την 14χρονη Elizabeth Smart από το Salt Lake. Ταξίδεψαν στην Καλιφόρνια, το Σαν Ντιέγκο, και το Λας Βέγκας. Η Smart ισχυρίστηκε ότι ήταν η κόρη τους και όταν επέστρεψαν στη Γιούτα έφτασε να ισχυριστεί ότι ήταν η δεύτερη σύζυγος του Brian David και ότι οι τρεις τους διατηρούσαν μια πολυγαμική σχέση. Όταν της επιδείχθηκε η φωτογραφία της πριν από την απαγωγή, τελικά παραδέχθηκε ότι ήταν η Elizabeth Smart.

Εμμανουήλ Πολυζόπουλος

Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής

[email protected]

iatropedia.