Οι ρίζες της ενσυναίσθησης

Έγκυρη ιατρική ενημέρωση για όλους!

Ας ξαναγυρίσουμε στον Γκάρι, το λαμπρό αν και αλεξιθυμικό χειροΰργο, που στενοχωρούσε τόσο την αρραβωνιαστικιά του, λησμονώντας όχι μόνο τα δικά τον συναισθήματα αλλά παραγνωρίζοντας και τα δικά της.

Όπως πολλοί αλεξιθυμικοί, έτσι κι ο Γκάρι στερούνταν ενσυναίσθησης όσο και ενόρασης. Αν η Έλεν του έλεγε ότι ένιωθε ακεφιά, ο Γκάρι δεν κατάφερνε να τη συμπονέσει. Αν του μιλούσε για αγάπη, εκείνος άλλαζε θέμα. Ο Γκάρι μπορούσε να προβεί σε «εποικοδομητική» κριτική για τα όσα έκανε η Έλεν, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι αυτή η κριτική του την έκανε να νιώθει ότι της επιτίθεται κι όχι ότι τη βοηθάει.

Η ενσυναίσθηση οικοδομείται πάνω στην αυτοεπίγνωση. Όσο περισσότερο ανοικτοί είμαστε στις ίδιες μας τις συγκινήσεις, τόσο περισσότερο ικανοί θα εί-μαστε στο να αντιληφθοΰμε τα συναισθήματα. Οι αλεξιθυμικοί, όπως ο Γκάρι. που δεν έχουν ιδέα περί του τι συναισθήματα έχουν οι ίδιοι, νιώθουν εντελώς χαμένοι μόλις χρειαστεί να γνωρίσουν όσα νιώθουν όλοι οι άλλοι γύρω τους. Είναι συναισθηματικά ασυντόνιστοι. Οι συγκινησιακές νότες και οι χορδές που πάλλονται στα λόγια και στις πράξεις των ανθρώπων — ο χαρακτηριστικός τόνο: της φωνής ή η αλλαγή της στάσης του σώματος, η εύγλωττη σιωπή ή το τρέμισμα της φωνής στην αφήγηση — περνούν απαρατήρητα.

Μπερδεμένοι από τα δικά τους συναισθήματα, οι αλεξιθυμικοί είναι εξίσου συγχυσμένοι όταν οι άλλοι εκφράζουν σ’ αυτούς τα συναισθήματά τους. Αυτή η αποτυχία καταγραφής των συναισθημάτων των άλλων ανθρώπων είναι ένα μεγάλο μειονέκτημα στη συναισθηματική νοημοσύνη και μια τραγική αποτυχία του ανθρώπου να αποκτήσει ανθρώπινη υπόσταση. Για κάθε αρμονική σχέση, η ρίζα της φροντίδας πηγάζει από τη συναισθηματική σύμπνοια, από την ικανότητα για ενσυναίσθηση.

Αυτή η ικανότητα —η ευχέρεια να γνωρίζουμε τα συναισθήματα του άλλου- εμπλέκεται σε μια ευρΰτατη σφαίρα δραστηριοτήτων της ζωής, από τις πωλήσεις διοίκηση ως τις γονεϊκές και συζυγικές σχέσεις, τη συμπόνια και την πολιτική δράση. Η απουσία ενσυναίσθησης είναι κι αυτή χαρακτηριστική. Γίνεται αισθητή ψυχοπαθείς εγκληματίες, βιαστές και άτομα που κακοποιούν σεξουαλικά μικρά παιδιά.

Τα ανθρώπινα συναισθήματα σπάνια περιγράφονται. Πολύ συχνότερα εκδηλώνονται μέσα από άλλα σήματα. Το κλειδί για να μαντέψει κανείς τα συναισθήματα του άλλου βρίσκεται στην ικανότητά του να διαβάζει τα μη λεκτικά στοιχεία της επικοινωνίας. Να ερμηνεύει τον τόνο της φωνής, τις χειρονομίες, την έκφραση του προσώπου και άλλα. Ίσως η μεγαλύτερη ομάδα έρευνας αυτής της ανθρώπινης ικανότητας να συλλαμβάνει τέτοια μηνύματα είναι η ομάδα του Ρόζενταλ, ψυχολόγου του Χάρβαρντ, και των φοιτητών του. Ο Ρόζενταλ : επινόησε ένα τεστ ενσυναίσθησης, το PONS (Profile of Nonverbal Sensibility- Διάγραμμα Μη Λεκτικής Ευαισθησίας). Πρόκειται για μια σειρά βιντεοταινίαν μιας νέας γυναίκας η οποία εκφράζει συναισθήματα που κυμαίνονται από την απόστροφή μέχρι τη μητρική αγάπη. Οι σκηνές καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα εκδηλώσεων, από το ξέσπασμα της ζήλιας μέχρι την ικεσία για συγχώρεση, από την εκδήλωση ευγνωμοσύνης μέχρι την προσπάθεια σαγήνευσης. Η βιντεοσκόπηση έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε σε κάθε έκφραση να απουσιάζουν ένα ή περισσότερα κανάλια μη λεκτικής επικοινωνίας. Εκτός από το ότι, για παράδειγμα, αφαιρούνται τα λόγια, σε μερικές σκηνές αποκρύπτονται και όλες οι άλλες ενδείξεις, εκτός από την έκφραση του προσώπου. Σε άλλες σκηνές είναι ορατές μόνο οι κινήσεις του σώματος και πάει λέγοντας, μέσω των βασικών μη λεκτικών καναλιών επικοινωνίας, έτσι ώστε οι θεατές υποχρεώνονται να διαγνώσουν το συναίσθημα με τη βοήθεια του ενός ή του άλλου μη λεκτικού στοιχείου.

Σε έρευνα που έγινε σε περισσότερους από επτά χιλιάδες ανθρώπους, στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε δεκαοκτώ άλλες χώρες, βρέθηκε ότι τα οφέλη που προέκυπταν από την ικανότητα αντίληψης των συναισθημάτων από μη λεκτικές ενδείξεις περιελάμβαναν καλύτερη συναισθηματική προσαρμογή, περισσότερη δημοτικότητα, μεγαλύτερη εξωστρέφεια και, ας μη φανεί παράξενο, περισσότερη ευαισθησία. Σε γενικές γραμμές, οι γυναίκες είναι καλύτερες από τους άνδρες σε αυτό το είδος ενσυναίσθησης. Και άνθρωποι των οποίων οι επιδόσεις βελτιώθηκαν στην πορεία του σαρανταπεντάλεπτου τεστ -σημάδι πως μπορούν να διδαχθούν ενσυναισθητικές δεξιότητες— είχαν επίσης καλύτερες σχέσεις με το αντίθετο φυλό. Η ενσυναίσθηση, ας μη μας εκπλήσσει, βοηθάει την ερωτική ζωή.

Όπως συνέβη και με τα ευρήματα που σχετίζονται με άλλα στοιχεία της συναισθηματικής νοημοσύνης, υπήρχε μόνο μια συμπτωματική σχέση ανάμεσα στους βαθμούς μέτρησης της ενσυναισθητικής οξυδέρκειας και στους βαθμούς του SAT ή του ΔΝ ή άλλων τεστ σχολικής επίδοσης. Το εύρημα ότι η ενσυναίσθηση είναι ανεξάρτητη από την ακαδημαϊκή νοημοσύνη τεκμηριώθηκε επίσης από μία έρευνα όπου χορηγήθηκε μια εκδοχή του PONS τροποποιημένη για παιδιά. Σε έρευνα με 1.011 παιδιά, αυτά που έδειχναν μια ικανότητα να αντιλαμβάνονται μη λεκτικά συναισθήματα ήταν από τα πιο δημοφιλή και τα πιο σταθερά παιδιά στα σχολεία τους, από συναισθηματική άποψη. Είχαν επίσης καλύτερες επιδόσεις στο σχολείο, έστω και αν, κατά μέσο όρο, ο δείκτης νοημοσύνης τους δεν ήταν υψηλότερος από άλλων παιδιών που είχαν λιγότερη επιδεξιότητα στο να διαβάζουν μη λεκτικά μηνύματα. Εδώ υπονοείται ότι η κατάκτηση της ενσυναισθητικής ικανότητας δημιουργεί τις προϋποθέσεις για καλύτερες επιδόσεις στην τάξη (ή απλώς κάνει τους δασκάλους να συμπαθούν αυτά τα παιδιά περισσότερο).

Όπως ακριβώς το μέσον του λογικού νου είναι οι λέξεις, έτσι και το μέσο με το οποίο εκφράζονται τα συναισθήματα είναι τα μη λεκτικά σήματα. Μάλιστα, όταν τα λόγια ενός ανθρώπου έρχονται σε αντίθεση με τα όσα μεταδίδει με τον τόνο της φωνής του, τις κινήσεις του ή άλλες μη λεκτικές αντιδράσεις, η αλήθεια βρίσκεται κυρίως στο πώς λέει τα όσα λέει, παρά στο τι λέει. Ένας γενικός κανόνας που χρησιμοποιείται στην έρευνα της επικοινωνίας είναι ότι το 90 τοις εκατό ή και περισσότερο ενός συναισθηματικού μηνύματος είναι μη λεκτικό. Και τέτοια μηνύματα —άγχος στη φωνή, εκνευρισμός και ταχύτητα μιας κίνηση: ή μιας χειρονομίας- σχεδόν πάντα γίνονται αντιληπτά με τρόπο ασυνείδητο, χωρίς να δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στη φύση του μηνύματος, αλλά απλώς με τη σιωπηλή πρόσληψή του και την αντίδραση σε αυτό. Οι δεξιότητες που μας επιτρέπουν να κάνουμε αυτή τη διεργασία, με επιτυχία ή αποτυχία, στο μεγαλύτερο μέρος τους επίσης διδάσκονται σιωπηρά.

  Πηγή: Daniel Goleman, Η συναισθηματική νοημοσύνη –  Ελληνικά Γράμματα

by Αντικλείδι , http://antikleidi.wordpress.com