Τζόναθαν Λέθεμ: Αγαπημένο ψέμα η ισότιμη κοινωνία

Ο Τζόναθαν Λέθεμ δεν έχει επισκεφθεί ποτέ την Ελλάδα. Παρ’ όλα αυτά εσχάτως έχει εγκατασταθεί η Ελλάδα στο σπίτι του. «Οφείλω να παραδεχθώ ότι αυτή την εποχή ζω, υπό μία έννοια, στο ελληνικό παρελθόν» είπε ο διάσημος αμερικανός συγγραφέας σε συνέντευξή του στο «Βήμα». Και εξηγήθηκε: «Οι δύο μικροί  μου γιοι έχουν “κολλήσει” με τον Τρωικό Πόλεμο, οπότε μελετάμε λίγο τη μυθολογία του αρχαίου πολιτισμού σας και αρκετά συχνά φοράμε τις πλαστικές πανοπλίες μας και στήνουμε μάχες στο καθιστικό»!

Τον προσεχή Φεβρουάριο ο ίδιος γίνεται 50 ετών. Μεγάλωσε και διαμορφώθηκε ως λογοτέχνης στο πολυπολιτισμικό Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης. Το πρώτο του μυθιστόρημα «Οπλο μετά μουσικής» (1994), μια πρωτότυπη μείξη του σκληρού νουάρ μυθιστορήματος και της επιστημονικής φαντασίας, κυκλοφόρησε στην ελληνική γλώσσα το 2009 από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. «Ολοι οι πειραματισμοί μου με τα διαφορετικά λογοτεχνικά είδη προκύπτουν από την ίδια αιτία: την αγάπη. Είναι ο ενθουσιασμός μου για τα βιβλία που πάντοτε “καταβρόχθιζα”, τα  hard-boiled  αστυνομικά μυθιστορήματα του Ρέιμοντ Τσάντλερ, του Ρος Μακ Ντόναλντ, του Τζέιμς Κράμλεϊ και άλλων, αυτά μεταξύ άλλων με ώθησαν στο να γίνω συγγραφέας σε πρώτη φάση. Θα έλεγα το ίδιο και για τις λογοτεχνικές δυστοπίες του Φίλιπ Κ. Ντικ και του Τζορτζ Οργουελ»συνέχισε.

Τζόναθαν Λέθεμ
Οι σκιές του Μπρούκλιν
Μετάφραση Κώστας Καλτσάς.
Εκδόσεις Κέδρος, 2013,
σελ. 419, τιμή 16,60 ευρώ

Το 1999 «Οι σκιές του Μπρούκλιν» («Motherless Brooklyn», ο πρωτότυπος τίτλος) απέσπασαν το Εθνικό Βραβείο Ενωσης Κριτικών των ΗΠΑ. Το πέμπτο του κατά σειρά μυθιστόρημα, στο οποίο για «πρώτη φορά αποπειράθηκα να γράψω με τόσο άμεσο τρόπο πώς είναι να μεγαλώνεις στη Νέα Υόρκη», κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κέδρος.

Πρωταγωνιστής είναι το αποκαλούμενο και Τσίρκο Τεράτων του Μπρούκλιν, ο Λάιονελ Εσρογκ που μετατρέπεται σε ντετέκτιβ προκειμένου να εξιχνιάσει την υπόθεση της δολοφονίας του μέντορά του και μικροκακοποιού Φρανκ Μίνα. Το ορφανό αυτό έχει μια ιδιαιτερότητα: πάσχει από μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που χαρακτηρίζεται από πολλαπλά κινητικά και φωνητικά τικ, το σύνδρομο Τουρέτ. «Εμαθα γι’ αυτό διαβάζοντας τα δοκίμια του Ολιβερ Σακς και γρήγορα ένιωσα να με κινητοποιεί ένα αίσθημα ταύτισης - δεν πάσχω βεβαίως από αυτή τη διαταραχή, φαίνεται όμως ότι αυτή ανέδειξε κάποια εσώτερη ουσία της σχέσης μου με τη γλώσσα και τον κόσμο, τόσο μέσα όσο και έξω από το κεφάλι μου. Ετσι, για όσο καιρό έγραφα, καλλιεργούσα εγώ ο ίδιος την αίσθηση ότι το σύνδρομο Τουρέτ εξηγούσε σε εμένα ποιος ακριβώς ήμουν. Το μυθιστόρημα είναι γραμμένο, κατά κάποιον τρόπο, από τα μέσα».

Εν προκειμένω πρωταγωνιστεί και μια μυθική γωνιά της Νέας Υόρκης, το Μπρούκλιν, που κατέχει μια ξεχωριστή θέση στη λογοτεχνική γεωγραφία των ΗΠΑ από την εποχή του Γουόλτ Γουίτμαν. «Ισχύει αυτό, ωστόσο για εμένα το Μπρούκλιν δεν είναι απλώς ένα τοπόσημο, ούτε ένα κομμάτι της λογοτεχνικής ιστορίας μόνο. Το Μπρούκλιν είναι το σπίτι μου. Σε αντίθεση με τους συγγραφείς που κατοικούν σήμερα εκεί, εγώ δεν μπορώ να ξεφύγω από την ταυτότητά μου, είμαι γέννημα θρέμμα Μπρουκλινέζος. Οπως φαίνεται στο μυθιστόρημά μου ”The Fortress of Solitude” (σ.σ.: 2003), βρίσκομαι ακριβώς στο μεταίχμιο των παλαιών και των νέων ταυτοτήτων που το διαμόρφωσαν» είπε ο Τζόναθαν Λέθεμ, οι γονείς του οποίου υπήρξαν χίπηδες, παιδιά της αμερικανικής αντικουλτούρας. «Τόσο η πολιτική όσο και η τέχνη υπήρξαν τα πάντα γι’ αυτούς» πρόσθεσε.

Jonathan Lethem
Dissident Gardens
Εκδόσεις Doubleday, 2013,
σελ. 384, τιμή 20 δολάρια
(θα κυκλοφορήσει εντός του 2014 από τις εκδόσεις Κέδρος)

Στο καινούργιο του βιβλίο («Dissident Gardens»), που κυκλοφόρησε τον περασμένο Σεπτέμβριο, επισκέπτεται αυτή την κληρονομιά. Πρόκειται για ένα φιλόδοξο μυθιστόρημα που παρακολουθεί τρεις γενεές νεοϋορκέζων αριστερών ακτιβιστών μέσα από μια οικογενειακή ιστορία, από τον ιδεαλισμό της δεκαετίας του 1930 ως την αγανάκτηση του πρόσφατου κινήματος Occupy στις ΗΠΑ. «Είναι ένα πολύ προσωπικό βιβλίο - και μάλιστα όχι τόσο “πολιτικό” υπό την έννοια ότι γράφτηκε για να ασκήσει μια κριτική ή για να διακηρύξει μια συγκεκριμένη θέση για το σήμερα.  Είναι ένα βιβλίο εμποτισμένο από τα αισθήματα που γεννούν η μνήμη και η απώλεια στην πορεία του χρόνου. Το προηγούμενο (σ.σ.: “Chronic City”, 2009) ήταν μια πολεμική, ένα αντικαπιταλιστικό βιβλίο, όμως κανείς δεν επικεντρώθηκε σε αυτό δεδομένου ότι εκείνοι οι ήρωες δεν θεωρούσαν εαυτούς πολιτικά όντα. Στο εφετινό το πάθος στη ζωή των χαρακτήρων μου είναι πολιτικό, αλλά οι ζωές τους ανθρώπινες».

Τι σημαίνει να είναι κανείς αριστερός στις ΗΠΑ; «Τι δύσκολη ερώτηση! Θα έλεγα απλά ότι το να είσαι αριστερός σημαίνει να είσαι ταυτοχρόνως και ουσιωδώς Αμερικανός. Αν ανακάλυψα μια αλήθεια στη διάρκεια της έρευνάς μου είναι ότι οι ζωές των ανυπάκουων και των ριζοσπαστών στις Ηνωμένες Πολιτείες - ακόμη και εκείνων που θεωρούσαν τους εαυτούς τους βαθύτατα δεσμευμένους στο να καταστρέψουν ή να μεταρρυθμίσουν εντελώς “το σύστημα” - υπήρξαν απολύτως αντιπροσωπευτικές, στο επίπεδο της ταυτότητας και της αφοσίωσης, με εκείνες των ανθρώπων που θεμελίωσαν αυτή τη χώρα» απάντησε ο Λέθεμ.

Μήπως εν τέλει η αμερικανική κουλτούρα είναι τόσο ισχυρή που επικαλύπτει τις πολιτικές και κοινωνικές συγκρούσεις; «Πολύ ενδιαφέρον αυτό που λέτε, είμαι σίγουρος ότι είναι έτσι, αλλά εγώ θα το πάω ένα βήμα παραπέρα για να πω ότι στην ίδια τη μυθολογία της αμερικανικής ταυτότητας ενυπάρχει μια πολύ ξεκάθαρη και εχθρική διάθεση απέναντι στην ιδέα ότι υπάρχουν τάξεις σε αυτή τη χώρα. Η αυτοϊκανοποιητική πεποίθηση ότι με έναν τρόπο είμαστε μια απολύτως ισότιμη κοινωνία είναι το πιο αγαπημένο ψέμα της κουλτούρας μας, και υπάρχει ταυτοχρόνως με μια εξωφρενική φαντασίωση ότι ο καθένας μπορεί να εισχωρήσει στο βασίλειο των πλουσίων ανά πάσα στιγμή, είτε εφευρίσκοντας κάποια συσκευή, κάποια διαδικτυακή εφαρμογή, είτε αγοράζοντας ένα λαχείο. Στην πραγματικότητα, μονάχα οι πλούσιοι είναι πλούσιοι, και είναι πλούσιοι πέρα από κάθε φαντασία» συνέχισε ο ίδιος.

«Ο Ομπάμα σύμβολο της δυνατότητας για αλλαγή»
Και ο πρόεδρος Ομπάμα; Είναι δυνατόν κάποιοι να τον αποκαλούν «κομμουνιστή»; «Ο απόλυτος παραλογισμός, δυστυχώς. Το δεξί άκρο της αμερικανικής πολιτικής - και σε αυτό συμπεριλαμβάνω πολλούς θιασώτες της λεγόμενης “νεοφιλελεύθερης συναίνεσης” - πέτυχε να μεταλλάξει τόσο πολύ τους όρους του πολιτικού φάσματος προς τη δική του κατεύθυνση ώστε ακόμη και ο Ρίτσαρντ Νίξον μπορεί να θεωρηθεί κομμουνιστής με τα δικά τους κριτήρια! Ο Ομπάμα είναι ένας ενδιαφέρων άνθρωπος και θα παραμείνει ένα σημαντικό σύμβολο της δυνατότητας που υπάρχει για αλλαγή, για την αποτίναξη της καταπίεσης - οι πρόγονοί του ήταν άλλωστε σκλάβοι στις ΗΠΑ. Η συλλογική αυτή εμπειρία, η συνειδητοποίηση ότι θα μπορούσε να εκλεγεί, ανήκει στα πλέον σημαντικά πολιτικά γεγονότα του βίου αλλά και της ψυχής αυτής της χώρας. Ως πρόεδρος ωστόσο δεν κάνει τίποτε για να αλλάξει την τεθωρακισμένη φυλακή της δικής του εποχής ούτε και τα συμβαίνοντα - οι εκπρόσωποι της “νεοφιλελεύθερης συναίνεσης” κοιμούνται στο ίδιο κρεβάτι με τους αντίστοιχους του (πολύ σωστά) αποκαλούμενου στρατιωτικοβιομηχανικού συμπλέγματος. Αν περιλάβουμε σε αυτό τις τράπεζες και ορισμένες εταιρείες, έχουμε την πλήρη εικόνα. Να είμαστε όμως δίκαιοι - δεν υποσχέθηκε κάτι παραπάνω, όχι με δικά του λόγια».

www.tovima.gr